E ono tekau ngā rā mō Stephen i roto i te rāngai

News

E ono tekau ngā rā mō Stephen i roto i te rāngai

Mahuru 30, 2020 | 13 min read

Ko te tikanga, ko ngā rā 100 tuatahi te roa o te wā ka tohua mā te Kaiawhakahaere Mātāmua hei whakaatu māna i ngā hua tuatahi o te angitu. He wā anō tēnei ki te whakarongo, ki te uiui, ki te tirotiro hoki. Ka tāu e whai ana kia waia haere koe ki te taiao, kia mōhio ki ngā tāngata, ki te whiri i taura here ki tō Poari, Kaunihera rānei.

He whakahaere hou rawa te NZIST me tana kaupapa whakaumu hao nui nei, ā, e mōhio pū ana te Kaiwhakahaere Mātāmua a Stephen Town, ki te whāia te ara o ‘he pērā tonu te āhua o te mahi’ e kore e kōkiritia te panoni nui e hiahiatia ana. Ko tōna āronga kē he whai kia rerekē ngā mahi e puta ai hua pai ake puta noa i te rāngai mātauranga ahumahinga. Nā, kua ono tekau rā ia e noho ana ki tōna tūnga upoko NZIST, ā, kua kopoua ngā DCE hou e ono, kua mārama ake ia ki te ara ka whāia, otirā, me pēhea hoki e tutuki ai ngā mahi.

“He kaupapa whakaumu nunui hei whakatutuki mā mātou, ā, kei raro ērā i te aho kotahi: Ka whakaritea ko te ākonga te pūtake. E mōhio ana tātou kāore i rite te whiwhi a ngāi Māori, Pasifika me ngā ākonga whaikaha ki ngā hua o te pūnaha i ngā tau ki mua. Ko te whai i te ōritetanga me te whakarite kia wātea ngā akoranga ki te katoa, tētahi aronga matua,” tā Stephen.

Te whakatutuki ōritetanga mō ngāi Māori

“Ko tētahi panoni nui hei whakatutuki mā tātou ko te mātua whakarite kia tika, kia whaihua hoki ā NZIST pūnaha, ratonga hoki mō ngāi Māori. Kia hiranga hoki te urupare atu ki ngā hiahia o ngā ākonga Māori me ō rātou whānau. Me tautoko, me whakatītina hoki i ngā wawata o ngā iwi me ng`ahapori Māori huri noa i Aotearoa.”

He whakaritenga ā-ture tā NZIST ki te whakatutuki ōritetanga mō ngā ākonga Māori e ai ki te tūtohinga .

Kua whanakehia te anga hiranga mō Te Tiriti o Waitangi, ko Te Pae Tawhiti te ingoa, ā, māna e tautoko i taua aronga. Hei ngā tau e rua kei te tū mai ka tautoko te tauira hukihuki o Te Pae Tawhiti i ngā kawenga o NZIST ki te:

  • whakarite mā te kaitiakitanga me te taha whakahaere e whakamana i te Tiriti o Waitangi
  • whakapūmau ko ngā Māori hei kaiārahi mātua i roto ngā kaupapa whanaketanga ā-rohe, pāpori, taiao, ohaoha hoki
  • urupare ki ngā hiahia o ngā ākonga, ngā whānau, hapū, kaitukumahi Māori me whakapai ake i ngā hua mō rātou katoa.

“E tino arotahi ana mātou ki te tīmatanga o te tau 2023 hei whakatinana i te hurihanganui, hei taua wā, kei raro ngā whakahaere a NZIST i raro i te tauira hou me ōna whāinga tōmua, arā ko te whiwhi ōritetanga mō te Māori, me te whakarite ko te ākonga te pūtake. Ehara tēnei mahi i te mea māmā, arā te whakawhanake i te pūnaha mātauranga ahumahinga mauroa, whakahonohono hoki. Ka matatini te āhua o te mahi, ā, i ētahi wā he manganga, he haurokuroku hoki. Ka nganna tonu au kia iti te manganga, engari kia nui te māramatanga, me te whai kia haere ngātahi tonu tātou katoa i runga i tēnei haerenga.

He whainga tōmua wā-poto mārama

Kua whakatakotoria e te Hemana Kaunihera NZIST a Murray Strong i ngā whāinga tōmua wā-poto mā Stephen.

  • Whakatū i tētahi tari matua pakari, ngaio, tautāwhi kia rite te kaha me te āheinga e whakaumu ai i te NZIST te kōtuinga
  • Whakawhanake me te tautohu i te āhua o te ahurea whakahaere ka kawea e NZIST kia noho ko te ākonga hei pūtake mō ngā whakatau katoa, otirā, ko ngā Māori me ngā Pasifika me ngā ākonga whaikaha arā, ko rātou te hunga kāore i whai hua i ngā tau ki mua.
  • Kia kakama, kai auaha hoki ki te whakarite i ngā pānga mai o COVID-19. Kia āta tirohia tā mātou taha pūtea, ā, ina ka taea, ka whakarite he tikanga hei whakatau i ngā wero nui ka heipū mai. Whakamahi i te tohungatanga, te rahi me te whānauitanga o te kōtuinga ki te whakatutuki i tēnei mahi, kia whakarite tikanga hoki hei āwhina i te motu kia ora ake i te urutā

“He pai noa ki au kia kōkiri i ēnei whāinga tōmua. Ki au nei, kua takoto he huarahi kia mahia te mahi e mātou me ngā tikanga o te mahi, tae atu ki te wā e tutuki ai,” te kī a Stephen.

Te tauira o te whakaumu

Tērā pea ko te kaupapa matua o te mahi whakaumu ko te waihanga i te tauira whakahaere. Ko tā NZIST tauira whakahaere te hoahoa ka whakamahia e mātou hei whakaumu i ngā huarahi ako o nāianei. Kua rārangitia ētahi rōpū hei hoa mō tēnei mahi, taihoa ake ka whakatau ko wai. Ka oti atu ngā mahi tuatahi hei ngā marama e waru kei te tū mai, me tētahi tukanga e kōrerorero whānui ai tēnei kaupapa hei ngā marama mātāmua o 2021.

Ko te mea nui ko te tukanga ka whāia ki te hanga i te tauira whakahaere. Arā, he huarahi mahi ngātahi, hoahoa ngātahi hoki, ka riro mai he whakahokinga kōrero me ngā tirohanga mātau hei whāngai i te hoahoa o ngā wāhanga katoa o te tauira whakahaere – arā, ngā tāngata, te tukanga, ngā rauemi me te hangarau. Ka whakatairanga te tukanga nei i te ngākaunui o NZIST ki Te Tiriti o Waitangi, ā, ka hua mai ko tētahi hoahoa e hāpai ana i ngā huanga ōrite mō ngā ākonga katoa.

“Me pohewa anō tātou i te mātauranga ahumahinga, ka tika. E kore e tutuki mā te mahi ki rō tari me te papamā, e kāo. Me whakapiki atu i ngā tukanga mahi o te Mahere ITP tuatahi, te tukanga o RoVE, me te Whakaoreore i te Ao Hou, mā te mahi ngātahi e tutuki ai, me mātua  whai kia whānui, kia hōhonu hoki te whakawhiti kōrero ki te hunga whaipānga, e rangona ai ngā reo o te tini. Koirā te huarahi ka whāia hei hoahoa, hei whakatinana hoki i te hurihanga whai take, ukiuki hoki, te kī a Stephen.

Te whai huarahi wātea

Kia haere ake te mahi whakaumu, ā, ka tuku tonu ngā āpitihanga i te mātauranga me te whakangungu kounga ki ā rātou ākonga nō Aotearoa nei, me kākari anō te NZIST ki ngā pānga mai o te urutā COVID-19. I mua atu i te urutā nei, he nui tonu ngā wero mō te taha pūtea. Kua nui kē atu ngā wero i te korenga i taetae mai ngā ākonga nō whenua kē.

Mārama tonu ana a Stephen ki ngā pūrongo kōrero e pā ana ki ngā wero taha pūtea me te pānga mai pea o tērā ki te ara ka whāia e NZIST hei whakangāwari i tēnei tūāhua.

“Ka whāia e au ngā tikanga whai kiko, ā, me pono hoki taku kōrero mō aku hiahia mō te āpōpō. He hau rerekē tērā e pā mai ana. Ka whakamumutia te pūnaha. Hei ngā tau tata e tū mai nei ka tino rerekē te pūnaha mātauranga ahumahinga. Ko te panoni e hiahiatia ana ka pā tonu ki ngā tāngata, ngā tukanga, pūnaha me te hanganga hoki.

“Mā te whanaketanga o tā tātou tauira whakahaere e waihanga te anga e whakamaheretia ai e mātou te āpōpō mō NZIST. Kāore e panoni nuitia te pūnaha o tā NZIST kōtuinga, kia oti rā āno te tauira whakahaere. Heoi, i ā mātou e mahi haere ana i runga i tērā, ina ka tūpono mai tētahi huarahi wātea e taea ai ētahi panoni iti, ka whāia.

“He pēhea te āhua o tērā? Ko tētahi tauira pai o nā noa nei ko te whakarite i te CE takirua māna e arataki i Unitec me MIT. Kua puta mai tētahi huarahi i te kopounga o te CE o mua o Unitec ki te tūranga DCE ki NZIST. Arā hoki ētahi āpitihanga kei Tāmaki makaurau e wānanga panoni ana mō ngā tukunga i tō rātou rohe, ina koa te wāhi ki ngā ākonga nō tāwāhi. Tērā anō ētahi huarahi e wātea ana kia waihanga he huarahi mahitahi ki te anamata o te tuku akoranga ki ngā ākonga nō tāwāhi, hei tauira, ki te Tiriti o Queen, mā te whakatōpū i ngā tāri me ngā wāhi ako.

Ākuanei ka huri ngā DCE hou ki te māraurau tīma iti. Ko te painga atu, ka tirohia tā mātou kōtuinga mō te hunga hei whakakī i ngā tūranga NZIST e wātea ana kia āhei mātou ki te kawe tonu i ngā mahi. Mā konei e whai wā mātou ki te tirotiro me pēhea e whakakī ai ngā whārua me te tuku tonu i ngā mea e hiahiatia ana i te wā e whanakehia ana te tauira.

“Kia tō mai i ngā pūkenga, ngā tautohito me ngā mōhiotanga autaia kei roto kē i tā NZIST kōtuinga koirā te mahi tika ki au nei. Kei te hiahia tonu au ki te tūhura i tēnei āhuatanga i a mātou e waihanga ana i te tauira whakahaere.

“Mēna ka whakarite mātou kia tika te taha ki ngā hāpai o muri, e kaikā ana au ki te tūhura i ngā kōwhiringa. Hei whakatauira i tēnei āhuatanga ko te piritahi a tētahi āpitihanga iti ki tētahi āpitihanga nui ake mō te tuku ratonga pūtea. Ko tētahi tētahi otinga ngāwari. Kei te mōhio au he maha atu anō ka taea,” hei tā Stephen.

Kei te haere tonu ngā mahi

Ko tōna 100 rā tērā e toe ana kia huri ki te tau 2021. Hei taua wā, kua oti i a Stephen me te tīma NZIST ētahi mahi anō, ā, kua mārama ake te kōtuinga ki ngā pānga o te whakaumutanga ki ngā ākonga, ngā kaimahi me ngā ahumahi. Ehara i te mahi māmā te whakawhanake pūnaha mātauranga ahumahinga whakahonohono, mauroa hoki, engari kei tēnei whakatupuranga anō te tikanga kia tika ai.

Ka toro haere a Stephen rāua ko te Heamana Kaunihera a Murrary Strong i ngā āpitihanga 16 i ngā marama o Hepetema me Oketopa, ā, kei te anga rāua ki te tūtakitaki, ki te whakaanga me te whakarongo ki ngā kaimahi me ngā ākonga puta noa i te kōtuinga mō ngā wawata mō NZIST.